O loo to’atele aiga o loo fia manino atili i faamanuiaga tau tupe mo o latou tuaa ua manuia i le sitiseni Niu Sila. O lenei faasoa o se fesoasoani e faamanino atu ai le eseesega o le Emergency Benefit (penefiti) ma le Super Annuation (penisiona).
EMERGENCY BENEFIT:
· O le seleni lenei e agavaa iai le tagata sitiseni Niu Sila e nofomau i Niu Sila. O lona uiga e lē agavaa iai nai tuaa ua maua le sitiseni Niu Sila ae e fia nonofo lava latou i Samoa.
· O faamatalaga uma mo le talosagaina ma aiaiga o le Emergency Benefit o loo maua uma i le upega tafa’ilagi o loo faapipii atu: https://www.workandincome.govt.nz/products/a-z-benefits/emergency-benefit.html
· O le to’atele o mātua ua siitia mai e nonofo i Niu Sila ua maua a latou Emergency Benefit ($420 – $460 NZD i le vaiaso).
· O loo mafai ona maua Emergency Benefit mo i latou ua o mai e nonofo i Niu Sila ae iai taimi e malaga ai i Samoa. Silasila i aiaiga o loo i le upega tafa’ilagi a le WINZ.
· Peita’i e iai talosaga mo le Emergency Benefit ua teena poo ua toe iloiloina ona o faamatalaga o loo tuuina atu i le ofisa ma e ono lē agavaa ai.
· Afai o iai se faaletonu ua tula’i mai i le talosaga a lou tuaa mo sana Emergency Benefit, ona faafesoota’i mai lea o Teleiai i le imeli edwin@puni.co.nz
SUPER ANNUATION:
· O le seleni lenei e agavaa iai le tagata sitiseni NZ pe a ausia le 65 tausaga o lona soifua. Peita’i e tatau ona atoa le 10 tausaga o e nofo i Niu Sila i le maua ai o lou sitiseni Niu Sila.
· O faamatalaga uma ma aiaiga o le Super Annuation o loo maua uma i le upega tafa’ilagi o loo faapipii atu: https://www.workandincome.govt.nz/eligibility/seniors/superannuation/who-can-get-it/index.html
· O le Super Annuation (penisiona) pe a oo ina agavaa, ona mafai lea ona e nofo pea i Samoa ae maua lau faamanuiaga.
· Peita’i i le taimi nei e lē o agavaa iai se isi o tuaa ua manuia i lalo o le tulafono Citizenship (Western Samoa) Act 1982 ona e moomia le nofo i Niu Sila mo le 10 tausaga.
· O loo iai le taumafaiga o loo faatalanoa ai le faigamalo a Niu Sila mo se auala e faapafala ai le 10 tausaga mo nai o tatou tuaa Samoa, ona ua 42 tausaga o puleesea lo tatou sitiseni. E moomia ai le tula’i mai o aiga o tuaa ua manuia i le sitiseni e lagolago lenei taumafaiga e ala i le resitala i le polokalame o le FALIU LE LA o loo faamaopoopoina e le ASA Foundation.
FAAMANUIAGA UA MAUA:
· O le maua o le sitiseni Niu Sila ua agavaa ai loa i le tusifolau Niu Sila. O le faamanuiaga lea o le a mafai ai ona e malaga mai Niu Sila ma Ausetalia faapea isi vaega o le lalolagi e aunoa ma le tau talosagaina o se visa.
· O le SuperGold Card ua mafai nei ona agavaa ai soo se tuaa ua atoa le 65 tausaga o le soifua. O loo maua faamatalaga uma o faamanuiaga o le SuperGold Card i le upega tafa’ilagi o loo faapipii atu: https://supergold.govt.nz/
· O le maua o le sitiseni Niu Sila ua agavaa ai loa i siaki ma togafitiga faafoma’i ma isi auaunaga mo le soifua mālōlōina o tagata Niu Sila.
· O le maua o le sitiseni Niu Sila ua agavaa ai loa mo le talosagaina o se fale o le malo pe a mana’omia e nofo ai.
E le’i faigofie ona toe maua mai le sitiseni Niu Sila i le 42 tausaga na aveesea ai e le Malo o Niu Sila. O le faafetai tele lava e ave i le faipule ia Teanau Tuiono ona o le faauluina o lana pili taufaaofi ua toe maua ai le avanoa i lenei mataupu. E to’aitiiti lava Samoa na tula’i mai e fesoasoani i le galuega sa fai e lobby ai vaega faaupufai uma. Ae sili ai le to’aitiiti o tagata na maa i tulaga tautupe e finau ai le mataupu.
E iai nisi o tuaa ua faigatā ona toe malaga mamao. Peita’i e iai le fautuaga e fai pea le sitiseni Niu Sila auā a manuia ua toe refund atoa atu le seleni sa totogi ai le talosaga. O loo iai se taumafaiga mo le talosagaina o le malo e faapafala le 10 tausaga e nofo ai i Niu Sila faato’ā agavaa i le penisiona a Niu Sila. Afai ae manuia lea taumafaiga, ona mafai lea e i latou o loo alala i Samoa ona tala lea faamanuiaga.
O le taimi nei o loo ua iai le ‘support group’ e ta’ua o le FALIU LE LA o loo faamaopoopoina e le ASA Foundation mo aiga o nai tuaa ua faamanuiaina i le sitiseni. O se auala e fesoasoani ai mo faamatalaga i faamanuiaga e agavaa iai tuaa pe a maua le sitiseni Niu Sila. Mo aiga ua faamanuiaina tuaa ma e fia auai i le ‘support group’ FALIU LE LA, faafesoota’i Teleiai Edwin Puni i le imeli: edwin@puni.co.nz
O loo to’atele lava lo tatou atunuu o loo fesoota’i mai mo faamatalaga i le talosagaina o le sitiseni Niu Sila ma o loo maua i le upega tafa’ilagi a le Department of Internal Affairs o loo faapipii atu: https://www.govt.nz/browse/passports-citizenship-and-identity/nz-citizenship/apply-for-nz-citizenship-if-born-in-samoa-before-1949/
E iai nisi o ulugalii o loo soifua uma ma ua manuia le tamā poo le tinā i le sitiseni Niu Sila ae e lē o agavaa le isi i lalo o le tulafono lenei o le Citizenship (Western Samoa) Act 1982. Peita’i e ono mafai ona talosaga pepa nofomau i lalo o le isi Partnership Category. Silasila i pepa o faamatalaga o loo faapipii atu. O loo i lalo suafa ma telefoni a loia Samoa faapitoa i mataupu tau immigration e mafai ona faatau iai:
· Salamasina Tim Toilolo (09) 266 0122; imeli: t.toilolo@xtra.co.nz
· Diana Bell (09) 200 1745; imeli: dianab@shlaw.co.nz