O lenei faasoa o se fesoasoani e faamanino ai nisi o faamanuiaga mo tuaa Samoa ua faamanuiaina i le sitiseni NZ.
FAIA O SIAKI FAAFOMA’I E LEAI SE TOTOGI:
O le fautuaga pe a taunuu mai nai tuaa mai Samoa ina ia faamuamua le ave e resitala i se foma’i faaleaiga (family doctor) mo le faia o se siaki faalesoifua mālōlōina (medical check-up).
O le avanoa lea e mafai ona maua ai foma’i faapitoa e pei o foma’i o mata ma taliga, poo foma’i o ponaivi, faapea foma’i faapitoa mo gasegase e moomia ai ni togafitiga.
O le avanoa foi lea e talosagaina ai se occupational therapist e oo atu i le fale mo mātua ua faataotolia pe ua faigata ona savali e fia talosagaina se moega faapitoa a le falemai, o wheelchair faapea le walker, nofoa e nofo e tietie ai i le faletaele, ma rails e pipii ai pe a fealua’i i totonu o le fale ma ramp e alu ai le wheelchair.
E iai foi le avanoa e talosagaina ai se fesoasoani mo se isi e oo atu e fesoasoani mo le tausiga o lou tuaa i le faataeleina poo nisi mana’oga faapitoa.
FAAMANUIAGA MAI LE WINZ:
O le talosagaina o le penifiti e aga’i lea i le ofisa o le WINZ ae e moomia le faia o sana IRD number, o sana bank account, ma aumai se pepa faamaonia mai le NPF i Samoa ua taofi lana penisona Samoa ona o lea ua malaga mai e nofomau i NZ.
E iai nisi o talosaga ua teena e le WINZ ona o le sese o tali sa tuuina atu. E leai se penifiti e tuuina atu pe afai o lou tuaa o loo sau e tafao ona toe foi lea i Samoa. E iai nisi o ofisa o le WINZ e su’esu’evale ma ua oo ai lava ina fesiligia pe na faafefea ona tausi lou tuaa a o iai i Samoa.
Faafesoota’i mai Teleiai (021) 618 042 e fesoasoani atu i le taliina o fesili.
O le seleni muamua e agavaa iai soo se tagata sitiseni NZ o le emergency benefit ($300 – $380).
O le isi seleni e talosaga iai o le accommodation supplement, poo le tupe e fesoasoani mo le fale o loo nofo ai. Ona iai lea o le isi tupe faaopoopo.
O le penefiti e talafeagai mo nai o tatou tuaa matutua mai Samoa o le disability benefit, ae moomia ai le tusi mai le foma’i e faamaonia ai e lē mafai ona toe faigaluega lou tuaa e tausi ai o ia. O le tusi foi lea e mafai ona talosagaina i le taimi o le siaki a le fomai e ave i le WINZ i le taimi e talosaga ai lana penefiti. A talia e le WINZ le talosaga mo le disability benefit ona iai foi lea o si faaopoopoga i le tupe maua e faatusa i le tupe maua mai le emergency benefit.
SUPPORT LIVING PAYMENT
O le penefiti lea e talosagaina i le WINZ mo se isi o le fanau o loo nonofo faatasi ma lou tuaa e nofo ai mai le galuega e tausi lou tuaa ona o mana’oga o le tagata matua.
Afai o lea tagata o loo i le penefiti, ona iai lea o se seleni faaopoopo e na te mauaina.
E le’i faigofie ona toe maua mai le sitiseni NZ i le 42 tausaga na aveesea ai e le Malo o NZ. O le faafetai tele lava e ave i le faipule ia Teanau Tuiono ona o le faauluina o lana pili taufaaofi ua toe maua ai le avanoa i lenei mataupu. E to’aitiiti lava Samoa na tula’i mai e fesoasoani i le galuega sa fai e lobby ai vaega faaupufai uma. Ae sili ai le to’aitiiti o tagata na maa i tulaga tautupe e finau ai le mataupu.
E iai nisi o tuaa ua faigatā ona toe malaga mamao. Peitai e iai le fautuaga e fai pea le sitiseni NZ auā a manuia ua toe refund atoa atu le seleni sa totogi ai le talosaga. O loo iai se taumafaiga mo le talosagaina o le malo e faapafala le 10 tausaga e nofo ai i Niu Sila faato’ā agavaa i le penisiona a Niu Sila. Afai ae manuia lea taumafaiga, ona mafai lea e i latou o loo alaala i Samoa ona tala lea faamanuiaga.
O le taimi nei ua iai le ‘support group’ e ta’ua o le FALIU LE LA o loo faamaopoopoina e le ASA Foundation mo aiga o nai tuaa ua faamanuiaina i le sitiseni. O se auala e fesoasoani ai mo faamatalaga i faamanuiaga e agavaa iai tuaa pe a maua le sitiseni Niu Sila. Mo aiga ua faamanuiaina tuaa ma e fia auai i le ‘support group’ FALIU LE LA, faafesootai Teleiai Edwin Puni i le imeli: edwin@puni.co.nz
O loo to’atele lava lo tatou atunuu o loo fesoota’i mai mo faamatalaga i le talosagaina o le sitiseni Niu Sila ma o loo maua i le upega tafa’ilagi a le Department of Internal Affairs o loo faapipii atu: https://www.govt.nz/browse/passports-citizenship-and-identity/nz-citizenship/apply-for-nz-citizenship-if-born-in-samoa-before-1949/
E iai nisi o ulugalii o loo soifua uma ma ua manuia le tamā poo le tinā i le sitiseni Niu Sila ae e lē o agavaa le isi i lalo o le tulafono lenei o le Citizenship (Western Samoa) Act 1982.
Peitai e ono mafai ona talosaga pepa nofomau i lalo o le isi Partnership Category. Silasila i pepa o faamatalaga o loo faapipii atu. O loo i lalo suafa ma telefoni a loia Samoa faapitoa i mataupu tau immigration e mafai ona faatau iai:
Salamasina Tim Toilolo (09) 266 0122; imeli: t.toilolo@xtra.co.nz
Diana Bell (09) 200 1745; imeli: dianab@shlaw.co.nz